Табиғаттағы тірі организмдердің бионикалық ерекшеліктерін жан-жақты талдау үшін бірнеше қадамдарды орындау қажет. Бұл талдау әртүрлі тірі организмдердің құрылымы мен функцияларын зерттеуді, олардың ерекшеліктерін анықтауды және осы ерекшеліктерді техникалық жүйелерде қолдану мүмкіндіктерін қарастыруды қамтиды. Төменде осы процеске бағытталған қадамдар берілген:
1. Тірі организмді таңдау
Тірі организмді таңдап, оның бионикалық ерекшеліктерін зерттеуді бастау керек. Мысалы, жәндік, құс, балық, өсімдік немесе жануар таңдау арқылы әртүрлі ерекшеліктерді қарастыруға болады.
2. Организмнің құрылымын зерттеу
Организмнің сыртқы және ішкі құрылымын зерттеу керек. Бұл зерттеу оның функцияларын түсінуге көмектеседі.
Мысал: Құмырсқалар
- Сыртқы құрылымы: Құмырсқалардың денесі үш негізгі бөлімнен тұрады: бас, көкірек және құрсақ. Бас бөлігінде антенналар, көздер және ауыз аппараты орналасқан.
- Ішкі құрылымы: Құмырсқалардың ішкі құрылымында күрделі ас қорыту, жүйке және көбею жүйелері бар.
3. Организмнің функцияларын зерттеу
Организмнің қалай жұмыс істейтінін және оның тіршілік әрекеттерін зерттеу қажет.
Мысал: Құмырсқалар
- Қозғалыс: Құмырсқалар алты аяғымен жылдам әрі үйлесімді қозғалады.
- Қарым-қатынас: Құмырсқалар феромондар арқылы бір-бірімен қарым-қатынас жасайды.
- Жүктеме тасу: Құмырсқалар өз дене салмағынан бірнеше есе ауыр жүктерді таси алады.
4. Бионикалық ерекшеліктерді анықтау
Организмнің ерекше құрылымдары мен функцияларын анықтап, олардың қалай жұмыс істейтінін түсіну керек.
Мысал: Құмырсқалар
- Құрылыс техникасы: Құмырсқалар өз ұяларын күрделі түрде салып, желдету және қорғаныс жүйелерін қолданады.
- Колонияның ұйымдастырылуы: Құмырсқалар колония ішінде күрделі ұйымдастыру жүйесін қолданады, әр құмырсқаның белгілі бір міндеті бар.
5. Техникалық қолдану мүмкіндіктерін қарастыру
Организмнің бионикалық ерекшеліктерін техникалық жүйелерде қалай қолдануға болатынын қарастыру қажет.
Мысал: Құмырсқалар
- Роботтардың қозғалысы: Құмырсқалардың аяқ құрылымын зерттеп, көп аяқталған роботтарды жасауға қолдануға болады.
- Жүктеме тасу роботтары: Құмырсқалардың жүктеме тасу қабілетін ескере отырып, ауыр жүктерді тасуға арналған роботтар жасау.
- Желдету жүйелері: Құмырсқалардың ұя желдету жүйесін ғимараттардың желдету жүйелеріне қолдануға болады.
6. Пәндік мазмұнды біріктіру
Табиғаттан алынған бионикалық ерекшеліктерді оқу бағдарламасына интеграциялау. Бұл үшін төмендегі пәндер бойынша мазмұнды қарастыруға болады:
Жаратылыстану:
- Құмырсқалардың құрылымын және олардың тіршілік әрекеттерін зерттеу.
Физика:
- Құмырсқалардың қозғалыс механизмдерін зерттеу және оларды механикалық жүйелерге қолдану.
Биология:
- Құмырсқалардың экологиясын, олардың колонияларының ұйымдасуын және бионикалық ерекшеліктерін зерттеу.
Инженерия:
- Құмырсқалардың құрылымдары мен функцияларын ескере отырып, техникалық жобаларды әзірлеу.
Қорытынды
Табиғаттағы тірі организмдердің бионикалық ерекшеліктерін жан-жақты талдау оқушыларға табиғат пен техниканың байланысын түсінуге көмектеседі. Бұл талдау оқушылардың ғылымға деген қызығушылығын арттырып, оларға практикалық дағдыларды меңгеруге ықпал етеді.